DOĞALGAZ PİYASASINDA AL YA DA ÖDE KLOZU

TMK.762 uyarınca doğalgazın alım sözleşmelerine taşınır satım sözleşmesi hükümleri uygulanmaktadır. Alıncının borcu parayı ödemektir, satıcının borcu ise gazı teslime hazır bir şekilde bulundurmaktır. Satıcı sözleşmenin konusunu oluşturan doğalgazı kararlaştırılan tarihte ve teslim noktasında hazır bulundurmalıdır. Al ya da öde klozu, doğalgaz alım-satım sözleşmelerinde, alıcının, yıllık asgari bir miktarda doğalgaz almasını ve bunun karşılığında doğalgazı alıp almadığına bakılmaksızın, bu doğalgazın bedelini ödemeyi yüklendiği bir klozdur. Al ya da öde klozu doğalgaz alım-satım sözleşmelerinde bulunması gereken, olmazsa olmaz kayıtlardandır. Çünkü doğalgaz doğası gereğince her yerde üretilemeyen, tüketim adreslerine ulaştırılabilmesi için boru hatları döşenen ve iletilmesi oldukça pahalı bir doğal kaynaktır. Bu boru hatlarının döşenmesi büyük maliyetler meydana getirmektedir. Bundan dolayı doğalgaz alım-satım sözleşmeleri uzun süreli yapılmaktadır ve tarafların karşılıklı güven ilişkisine dayanmaktadır. Al ya da öde klozunda alıcı, belirli bir miktarda doğalgazı teslim almayı veya bu miktardaki doğalgazı teslim alamasa dahi bu doğalgazın bedelini ödemeyi taahhüt eder. Doğalgaz piyasasında al ya da öde klozları belirli fonksiyonlar sayesinde doğalgaz arzının sorunsuz gerçekleşmesini sağlamaktadır. Bu fonksiyonlar “düzenli gelir akışını sağlaması”, “arz güvenliğini sağlaması”, “risklerin dağıtılması”, “fiyat düşürücü etkisi”dir.

Doğalgaz üretimi ve tüketici pazarlarına taşınması oldukça fazla yatırım gerektiren bir iştir. Bundan dolayı böyle bir projeye kaynak harcayacak olan yatırımcılar, vermiş oldukları kredilerin geri ödenmesi için düzenli bir gelir akışının olmasını istemektedirler. Bu durum al ya da öde klozunun ilk fonksiyonu olan düzenli gelir akışının sağlanmasıdır. Alınan bu kredilerin ödenmesi için de uzun süreli doğalgaz alım-satım anlaşmaları yapılmaktadır ve satıcının düzenli gelir elde etmesi sağlanmaktadır. Satıcı ile alıcı arasında uzun dönemli bir sözleşme yapılması halinde belirli miktarda doğalgazın o alıcıya her yıl için satılacağı garanti altına alınmıştır. Bu da al ya da öde klozunun ikinci fonksiyonu olan arz güvenliğini sağlamaya yaramaktadır. Al ya da öde klozunun üçüncü fonksiyonu olan risklerin dağıtılması fonksiyonu ise sözleşmede riskli bir durumun gerçekleşmesi halinde meydana gelen zarardan doğan yükümlülükleri en uygun durumda olan tarafın üstlenmesidir. Böyle bir durumda riskin tek taraflı olarak üstlenilmesi mümkün değildir çünkü doğalgazın alım-satımı ve taşınması büyük maliyetler ile gerçekleşmektedir. Bu nedenle al ya da öde klozu ile meydana gelebilecek riskli bir durum taraflar arasında dağıtılmaktadır. Al ya da öde klozunun dördüncü fonksiyonu ise fiyat düşürücü etkisidir.

Sözleşmelerde düzenli gelir akışının garanti edilmesi nedeni ile maliyetlerde de düşme yaşanmaktadır. Satıcı, bu kloz sayesinde alıcının asgari miktarda doğalgaz almasını ya da almasa bile bedelini ödemesini sağlamak için düşük fiyat belirlemek isteyecektir. Böylelikle al ya da öde klozu satılan doğalgazın fiyatını düşürecektir. Doğalgaz piyasasında al ya da öde klozunca yapılan ödeme sonucunda bedeli ödenmemesine rağmen teslim alınamayan gaz miktarı eksik çekiş telafi hesabına aktırılır. Bu ödemeden sonraki yıllar için alıcı, yıllık eşit miktarda gazı teslim aldığı andan itibaren, eksik çekiş telafisi hesabındaki miktara kadar olan gazı bedelsiz olarak teslim alabilmektedir. Eğer alıcı sözleşme ilişkisinde belirlenen gaz miktarından daha fazlasını teslim alırsa bu durumda fazla alınan miktar bir sonraki yılların al ya da öde miktarından düşülebilir. Al ya da öde klozunda satıcının zarara uğradığını ispat yükümlülüğü bulunmamaktadır. Doğalgaz piyasasında al ya da öde klozuna ilişkin ülkemiz adına verilebilecek örneklerden biri Azerbaycan ile imzalanmış olan ve Şahdeniz Gaz Sahası’nda üretilecek doğalgazın Türkiye sınırına getirilmesi sağlayan projedir. Bu anlaşma gereğince doğalgaz Bakü-Tiflis-Erzurum doğalgaz boru hattı ile taşınmaktadır ve bu anlaşmada da al ya da öde klozu bulunmaktadır.

Av. Halis AKAN